زمستان جمعیتی

بحران انفجار جمعیت در مباحث جمعیتی قرن حاضر دیگر معنی ندارد، بالعکس کاهش میزان موالید، جهان را به سمت بحران کمبود جمعیت می‎برد که تحت عنوان »زمستان جمعیتی۱«، یا اصطلاحاً »قحطی موالید۲« شناخته شده است. طرفداران این دیدگاه معتقدند با ادامه ی روند فعلی کاهش موالید که در اکثر نقاط دنیا دیده می‎شود، در آینده ی نزدیک با تعداد محدود فرزند روبه رو خواهیم شد. عواقب دراز مدت زمستان جمعیتی به اندازه ی »زمستان هسته‎ای۳« که در دهه‎ی ۱۹۸۰مصطلح شد و به افزایش مصیبت بار جنگ هسته‎ای مربوط می‎شود، ویرانگر و مخرب است. طی ۴ دهه‎ی گذشته تعداد خانواده‎های سالم و با ثبات رو به کاهش است و جوامع مختلف را با نوعی عدم تعادل در زمینه‎های مختلف از جمله تعداد و ساختار جمعیت، مواجه کرده است. ثبات جمعیتی زمانی به وجود می‎آید که در جمعیت یک منطقه هیچ‎گونه افزایش یا کاهشی مشاهده نشود. چنانچه در سیاست‎های جمعیتی ثابت ماندن تعداد جمعیت و باقی ماندن جمعیت در وضعیت موجود مد نظر باشد، زنان در طول دوران باروری خود باید به‎طور متوسط ۲٫۱ فرزند به‎دنیا آورند.   کاهش جهانی میزان موالید سرنوشت ملل مختلف و آینده ی جوامع را در قرن بیست و یکم تحت تأثیر قرار داده است. میزان موالید در ۵۰ سال گذشته به نصف کاهش پیدا کرده است ولی علی‎رغم کاهش میزان باروری همچنان شاهد افزایش جمعیت جهان هستیم. دلیل اصلی افزایش جمعیت، اثرات باقی مانده از رشد جمعیت دهه‎های ۵۰ و ۶۰ میلادی و بالا رفتن امید زندگی در اکثر کشورها است. وضعیت فعلی افزایش جمعیت را می‎توان به یک ماشین بدون بنزین تشبیه کرد که در سرازیری همچنان به حرکت خود ادامه می‎دهد ولی سرانجام متوقف خواهد شد. با شرایط فعلی باروری، پیش‎بینی می‎شود در چند دهه‎ی آینده تعداد جمعیت افت چشم گیری پیدا کند. کاهش جمعیت در تعدادی از کشورها آغاز شده است و در آینده به نقطه‎ای خواهد رسید که این کاهش سرعت پیدا می‎کند. در اکثر این کشورها کاهش جمعیت یک واقعیت پذیرفته شده است. می توان گفت که آینده ی جمعیتی کشورها در میزان باروری فعلی آن‎ها منعکس است. در حال حاضر میزان باروری کل در ۱۱۶ کشور که ۴۴ درصد جمعیت کل دنیا را به خود اختصاص داده‎اند، پایین‎تر از سطح جایگزینی است. طی ۴۰ سال گذشته تعداد فرزندان خانوار کاهش چشم گیری داشته است. درحال حاضر پایین‎ترین سطح باروری در کشورهای اروپایی دیده می‎شود، از 10 کشوری که کم ترین باروری را دارند 9 کشور در اروپا هستند. باروری کل در اروپا به طور متوسط برابر ۱٫۶ فرزند بوده و هیچ کشوری در این منطقه از میزان باروری بالای سطح جانشینی برخوردار نیست. همان‎طور که جدول۱ نشان می‎دهد، میزان باروری کل در کشورهای آلمان و رومانی در سال ۲۰۱۴ به ترتیب  ۱٫۴ و ۱٫۳ فرزند است. در روسیه، میزان باروری کل از ۲٫۴ در سال ۱۹۹۰ به ۱٫۶ فرزند در سال ۲۰۱۴ رسیده و در کم تر از ۲۵ سال به نصف تقلیل پیدا کرده است. جمعیت فعلی روسیه ۱۴۵ میلیون نفر است و پیش‎بینی می‎شود تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۲۵ میلیون نفر از جمعیت خود را از دست بدهد. در این کشور تعداد سقط جنین‎ها در سال بیش از تعداد موالید است. در کشورهای آسیایی روند موالید کاهشی بوده ولی در تعداد زیادی از آن‎ها هنوز باروری بالاتر از سطح جایگزینی است.